पत्रकारीताच अंतिम ध्येय असलेल्या या पत्रकाराला स्वतः इंदिरा गांधीही आपल्यापुढे झुकवू शकल्या नव्हत्या…

आमचे सर्व लेख व व्हिडिओ मिळवण्यासाठी फॉलो करा : फेसबुक|इंस्टाग्राम| युट्यूब

==

पत्रकारीताच अंतिम ध्येय असलेल्या या पत्रकाराला स्वतः इंदिरा गांधीही आपल्यापुढे झुकवू शकल्या नव्हत्या…

भारताच्या इतिहासात इंदिरा गांधींनी लादलेली आणीबाणी आधुनिक भारतीय इतिहासातील एक काळा अध्याय म्हणून पाहिली जाते. आणीबाणीच्या 21 महिन्यांत राज्याने नागरिकांचे मूलभूत अधिकार हिरावून घेतले आणि प्रेसवर कुप्रसिद्ध सेन्सॉरशिप लादली.

सरकारने पत्रकारांना नमते घ्यायला लावले होते. पण या काळात काही पत्रकार असेही होते ज्यांनी सत्तेसमोर नतमस्तक व्हायला आणि रेंगाळायला नकार दिला. त्यापैकी कुलदीप नायर हे असेच एक पत्रकार होते.पत्रकारिता हे त्यांच्यासाठी एक ध्येय होते आणि ते लोकहितवादी पत्रकार होते.

आजच्या या लेखात आणीबाणीच्या काळात त्यांच्या अशाच एका पत्रकारितेच्या वारशाबद्दल जवळून जाणून घेण्याचा प्रयत्न करूया.

कुलदीप नायर यांचा जन्म १४ ऑगस्ट १९२३ रोजी सियालकोट (पाकिस्तान) येथे झाला. तो जसजसा मोठा होत गेला तसतशी भारताची स्वातंत्र्य चळवळही तीव्र होत गेली. तरुणपणी भगतसिंग यांचा त्यांच्यावर खोलवर प्रभाव पडला होता. त्याचा परिणाम असा झाला की पुढे त्यांनी भगतसिंग यांचे अस्सल चरित्रही लिहिले.

1942 मध्ये त्यांनी भारत छोडो आंदोलनात भाग घेतला. पुढे स्वातंत्र्यानंतर फाळणी झाली, त्यानंतर त्यांचे कुटुंब भारतात आले. फाळणीचा त्यांच्या मनावर खोलवर परिणाम झाला. झालेली फाळणी ते कधीच स्वीकारू शकत नव्हते. यामुळेच ते आयुष्यभर भारत आणि पाकिस्तान यांच्यात शांतता आणि मैत्रीचा पुरस्कार करत राहिले.

इंदिरा गांधींशीही त्यांचे चांगले संबंध होते. इतके की एकदा इंदिराजींनी त्यांना मी केस कापल्यानंतर कशी दिसते असे विचारले होते, तेव्हा ते म्हणाले की, तुम्ही आता पूर्वीपेक्षा जास्त सुंदर दिसत आहे. मग एक दिवस असा आला की त्याच इंदिरा गांधी सरकारच्या काळात त्यांना अटक करून तुरुंगात टाकण्यात आले.

खरे तर अलाहाबाद हायकोर्टाने इंदिरा गांधींना गेल्या निवडणुकीत सरकारी यंत्रणेचा गैरवापर केल्याबद्दल दोषी ठरवले होते. तेव्हा इंदिरा गांधी पंतप्रधानपदावर होत्या आणि न्यायालयाने आपल्या निर्णयात त्यांना या पदासाठी अपात्र ठरवले होते. इंदिराजींवर पंतप्रधानपदाचा राजीनामा देण्यासाठी दबाव वाढत चालला होता. परिणामी त्यांनी देशात आणीबाणी लादली आणि त्यांच्या विरोधात उठणारे विरोधी आवाज दाबले.

कुलदीप नायर हे आणीबाणीच्या काळात ‘इंडियन एक्स्प्रेस’ या वृत्तपत्राचे संपादक होते. त्यांनी आणीबाणीला जंगलराज म्हटले. त्यांच्या म्हणण्यानुसार, या जंगलराजमध्ये अगदी लहान पोलीसही न्यायाधीश झाले होते. सरकारने 25 जून 1975 रोजी देशात आणीबाणी लागू केली. आणीबाणी येताच विविध राजकीय पक्षांनी सरकारला विरोध करण्यास सुरुवात केली. यामध्ये जनसंघ, त्याचवेळी भारतीय कम्युनिस्ट,मार्क्सचा कम्युनिस्ट पक्ष यांचा पाठिंबा होता.

दुस-या दिवशी त्यांनी प्रेस क्लबमध्ये 103 पत्रकार एकत्र केले आणि आणीबाणीच्या विरोधात निवेदन वाचून विद्यमान पंतप्रधानांचा निषेध केला. यानंतर त्या निवेदनावर पत्रकारांच्या सह्या घेऊन ते राष्ट्रपती कार्यालयात देण्यासाठी गेले.

कुलदीप नय्यर यांच्यासारख्या काही लोकांच्या धगधगत्या प्रतिकाराचा परिणाम म्हणजे आणीबाणीबाबत राज्यघटनेत  सुधारणा करण्यात आल्या. आज लोकसभेत दोनतृतीयांश बहुमताने हे मंजूर करण्यासाठी निम्म्या राज्यांची संमती आवश्यक आहे. मात्र या दुरुस्तीनंतरही अघोषित आणीबाणी लादली जाऊ शकते, असा विश्वासही कुलदीपजींना वाटत होता.

पत्रकार असण्यासोबतच त्यांनी नेहमीच मानवी हक्क, धर्मनिरपेक्षता आणि सामाजिक सौहार्दाचा पुरस्कार केला. या मूल्यांसाठी त्यांनी आयुष्यभर संघर्ष केला आणि 22 ऑगस्ट 2018 च्या रात्री त्यांचा मृत्यू झाला.