हा होता भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी शहीद होणारा पहिला पत्रकार, ज्यांना इंग्रजांनी हाल हाल करून मारलेलं..
१८५७ च्या क्रांतीचा पाया सैनिकांनी घातला हे आपणा सर्वांना माहीत आहे. क्रांतीच्या सुरुवातीपासून ते शेवटपर्यंत त्यांचा आधार राहिला, या सैनिकांसोबतच राजे-सम्राटांचे नावही आपल्या जिभेवर येते. पण, त्यांच्याबरोबरच मजूर, शेतकरी, जमीनमालक, माजी सैनिक, लेखक, पत्रकार यांचीही भूमिका कमी नव्हती. यातील अनेक नावे अशीच राहिली, जी विस्मृतीच्या अंधारात हरवून गेली, ही आणखी एक बाब आहे.
मौलवी मोहम्मद बाकीर हे असेच एक नाव.
1857 च्या क्रांतीमध्ये एक क्रांतिकारक सक्रिय होता, ज्याने आपल्या पत्रकारितेने ब्रिटिशांविरुद्ध बंड केले होते. त्याने तलवार न उचलता आपल्या लेखणीच्या बळावर इंग्रजांची गळचेपी केली होती.
हेही वाचा: देशातील सर्वांत मोठ शिवमंदिर आपल्या औरंगाबाद जिल्ह्यात बांधलं जातंय..
इंग्रजांविरुद्ध आपल्या लेखणीने युद्ध पुकारणाऱ्या स्वातंत्र्यलढ्यातील पहिल्या पत्रकाराची ही कहाणी आजही बऱ्याच लोकांना माहिती नाहीये..
1790 मध्ये दिल्लीतील एका कुलीन कुटुंबात जन्मलेल्या मौलवी मोहम्मद यांनी त्यांचे प्रारंभिक शिक्षण त्यांच्या वडिलांकडून घेतले. पुढे पुढील शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी ते ‘दिल्ली कॉलेज’मध्ये गेले. तेथून शिक्षण पूर्ण करून ते पर्शियन भाषेचे शिक्षक झाले. यानंतर त्यांची आयकर विभागात तहसीलदार पदावर नियुक्ती झाली.
अशा प्रकारे सुमारे 16 वर्षे ते सरकारी खात्यात उच्च पदावर राहिले. परंतु त्यांना सरकारी नोकरीत फारसा रस नव्हता म्हणून त्यांनी अचानक एक दिवस सरकारी नोकरी सोडली.
पुढे 1836 मध्ये प्रेस कायद्यात सुधारणा करून वृत्तपत्रे काढण्याची परवानगी देण्यात आली, त्यानंतर त्यांनी पत्रकारितेच्या क्षेत्रातही प्रवेश केला. 1837 मध्ये त्यांनी साप्ताहिक ‘देहली उर्दू अखबार’ या नावाने स्वतःचे वृत्तपत्र काढण्यास सुरुवात केली. हे देशातील दुसरे उर्दू वृत्तपत्र होते, त्यापूर्वी उर्दू भाषेतील ‘जामे जहाँ नुमा’ हे वृत्तपत्र कलकत्त्याहून निघत असे.
मौलवी मोहम्मद बाकीर यांचा ‘देहली उर्दू अखबार’ जवळपास २१ वर्षे जगला, जो उर्दू पत्रकारितेच्या क्षेत्रात मैलाचा दगड ठरला. या वृत्तपत्राच्या मदतीने मौलवी बाकीर यांनी सामाजिक प्रश्नांसोबतच लोकांना जागरुक करण्याचे चांगले काम सुरू केले. या वृत्तपत्राचा उद्देश व्यवसाय करणे हा नव्हता, तर ते एका मिशन अंतर्गत काम करत होते, असे सांगितले जाते.
मौलवी मोहम्मद बाकीर त्याच्या प्रती विकून जे काही पैसे यायचे ते गरिबांमध्ये वाटायचे.
या वृत्तपत्राची किंमतही फक्त खर्च भागावा एवढीच ठेवण्यात आली होती. मौलवी मोहम्मद बाकीर यांनी त्यांच्या वृत्तपत्राचा आकारही वाढवला होता. यासोबतच बातम्यांची आवड निर्माण व्हावी आणि ती सहज वाचता यावी यासाठी त्यांनी बातम्यांचे वेगवेगळे भाग केले होते.
या वृत्तपत्रात न्यायालयाच्या बातम्यांसाठी ‘हुजूर-ए-वाला’, तर कंपनीच्या बातम्यांचे ‘साहिब-ए-कलन बहादूर’ अंतर्गत अधिक भागात वर्गीकरण करण्यात आले होते. यासोबतच मौलवी मोहम्मद बाकीर विश्वासू नमा निगार (रिपोर्टर) यांच्याशी त्या काळातही ताज्या बातम्या मिळवण्यासाठी संपर्क ठेवत असत.
दिल्लीतील उर्दू वृत्तपत्र राष्ट्राच्या भावनांचा प्रचारक होता. राजकीय चेतना जागृत करण्यात तसेच ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध संघटित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली.
एकीकडे मौलवी मोहम्मद बाकीर आपल्या वृत्तपत्रातून भारतीयांमध्ये स्वातंत्र्यप्रेम जागृत करण्याचे काम करत होते. दुसरीकडे सैनिकांनी 1857 च्या क्रांतीला सुरुवात केली. हे पाहून मौलवीसाहेब अधिक सक्रिय झाले. अनेक बंडखोर सैनिकांना मेरठहून दिल्ली बहादूर शाह जफरपर्यंत नेण्यात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली होती, असे म्हटले जाते. इंग्रजांना हे कळताच त्यांच्या नजरेत मोहम्मद बाकीर खुपू लागले. आणि त्यांनी त्यांना आणि त्यांच्या वृत्तपत्राला आपल्या निशाण्यावर घेतलं. मात्र,तरीही ते घाबरले नाही आणि आपलं काम खंबीरपणे चालू ठेवलं.
वृत्तपत्राच्या माध्यमातून मौलवींनी कंपनीच्या लूट आणि चुकीच्या धोरणाविरुद्ध उघडपणे लिखाण सुरू केले. या वृत्तपत्राच्या कुशाग्र वृत्तीने इतर वृत्तपत्रांच्या संपादक आणि लेखकांमध्ये स्वातंत्र्याची भावना भरली. त्याचबरोबर स्वातंत्र्यप्रेमींची घोषणापत्रे आणि धर्मगुरूंचे फतवे यांनाही वृत्तपत्रात स्थान द्यायला सुरवात झाली.
यासोबतच वृत्तपत्राद्वारे स्वातंत्र्य लढ्यात सहभाग घेऊन स्वातंत्र्य सैनिकांचे मनोबल वाढवण्याचे आवाहन ही करण्यात येऊ लागले.
त्यांचे वृत्तपत्र एकीकडे हिंदू सैनिकांना अर्जुन आणि भीम बनण्याचा सल्ला देत होते, तर दुसरीकडे रुस्तम, चंगेज आणि हलाकू यांसारख्या इंग्रजांचा कहर करण्यासाठी मुस्लिम सैनिकांबद्दल बोलत होते.
यासोबतच ते बंडखोर सैनिकांना सिपाही-ए-हिंदुस्तान असेही संबोधत असत.
मौलवी मोहम्मद बाकीर हे हिंदू-मुस्लिम ऐक्याचे प्रखर पुरस्कर्ते होते. आपल्या वृत्तपत्राच्या मदतीने त्यांनी अनेक वेळा जातीय तेढ पसरवण्याच्या इंग्रजांच्या युक्त्या आणि त्यांचे मनसुबे लोकांसमोर उघड केले. एवढेच नाही तर अशा गोष्टींमध्ये न अडकता देशाच्या स्वातंत्र्यासाठी सर्व धर्माच्या लोकांच्या खांद्याला खांदा लावून चालण्याचे त्यांनी जोरदार आवाहन केले.
५ जुलै १८५७ च्या अंकात जामा मशिदीवर जातीयवाद पसरवणाऱ्या पोस्टरची चौकशी करून इंग्रजांचे नापाक मनसुबे उधळले गेले, यासोबतच मौलवी मोहम्मद बाकीर यांनी आपले ‘देहली उर्दू’ हे वृत्तपत्र बहादूर शाह जफर यांना समर्पित केले. वृत्तपत्र अखबर-अल-जफर असे बदलले.
नाव बदलल्यानंतर या वृत्तपत्रातून शेवटच्या दहा प्रती छापण्यात आल्या.
मौलवी मोहम्मद बाकीर यांच्या वृत्तपत्राला इंग्रजांकडून इशारे मिळत राहिले, परंतु असे असतानाही त्यांनी स्वातंत्र्यलढ्यात सक्रिय सहभाग नोंदवला.
1857 च्या उठावात अनेक शूर स्वातंत्र्यसैनिकांना आपला जीव गमवावा लागला.. न जाणो किती स्त्रियांनी आपले पती गमावले. असे असतानाही क्रांतीची आग धगधगत राहिली, जी दडपण्यासाठी इंग्रजांनी दडपशाही सुरूच ठेवली.
याच दडपशाहीचा बळी पत्रकार मोहम्मद बाकीर हे देखील ठरले. स्वातंत्र्यलढ्यात आपल्याविरुद्ध केलेलं लिखाण आणि आपल्या बद्दलचा द्वेष पाहता इंग्रजांनी त्यांना आपल्या ताब्यात घेतलं आणि जेलमध्ये टाकलं. जेलमध्ये असतांनाचं अगदी काही दिवसातच त्यांच्या मृत्यूची खबर बाहेर आली. परंतु त्यांचा मृत्यूकसा झाला याबद्दल आजही कोणालाच माहिती नाही.
काही लोकांच्या मते त्यांना इंग्रजांनी फाशी दिली तर काही लोकांच्या मते त्यांना मुद्दाम गोळ्या झाडून मारण्यात आलं होत.
स्वातंत्र्य लढ्यातील त्यांच योगदान हे एखाद्या क्रांतिकारकापेक्षा कमी नाहीये मात्र, आजही भारतातील बऱ्याच लोकांना त्यांच्या या त्यागाबद्दल जरासीही माहिती नाहीये, हेच दुर्देव..
===
आमचे ईतर लेख वाचण्यासाठी क्लिक करा : फेसबुक | इंस्टाग्राम | Copyright© yuvakatta.com | All Rights Reserved.
हेही वाचा:
किस्सा 2013 गाडीचा: याचं गाडीमुळे धर्मवीर आनंद दिघे साहेब दाऊद गॅंगच्या तावडीतून वाचले होते.
हा डाकू इंग्रज लोकांना मारून त्यांच्या हाताची बोटे कापून घेऊन जायचा..